Falco peregrinus

Falco peregrinus ferre palomberu
Estáu de caltenimientu
Esmolición menor (IUCN 3.1)[1]
Clasificación científica
Reinu:	Animalia
Filu:	Chordata
Clas:	Aves
Orde:	Falconiformes
Familia:	Falconidae
Xéneru:	Falco
Especie:	F. peregrinus Tunstall, 1771
Distribución
Subespecies
17-19 (ver testu)
Sinonimia
Falco atriceps Hume, 1869 Falco kreyenborgi Kleinschmidt, 1929 Falco pelegrinoides madens Ripley & Watson, 1963 Rhynchodon peregrinus (Tunstall, 1771)
Consultes
[editar datos en Wikidata]

Les especies d'aves con nome común en llingua asturiana márquense como ^NOA. En casu contrariu, conséñase'l nome científicu. El ferre palomberu^[2], palomberu^[3], ferre moru o falcón^[4] (Falco peregrinus) ye una especie d'ave falconiforme de la familia Falconidae de distribución cosmopolita. Ye un ferre grande, del tamañu d'un cuervu, col llombu de color gris azuláu y la parte inferior ablancazada con manches escures; la cabeza ye negra y cuenta con una amplia y carauterística bigotera tamién de color negru. Puede volar a una velocidá de cruceru de 100 km/h, pero cuando caza efectuando un ataque en picáu puede algamar más de 300 km/h, lo que lo convierte nel animal más rápidu del mundu.^[5][6] Como n'otres aves de presa, la fema ye d'enforma mayor tamañu que'l machu.^[7][8] Diverses autoridaes reconocen 17–19 subespecies, que varien d'aspeutu y hábitat; hai desalcuerdu sobre si'l ferre tagarote (Falco pelegrinoides) ye una subespecie o una especie distinta.

La distribución xeográfica de les sos árees de cría toma dende la tundra ártica hasta'l sur d'América del Sur. Puede atopáselu cuasi ayures na Tierra, sacante en rexones polares estremes, montes bien elevaos y selves tropicales; la única área terrestre estensa ensin xelu na cual ta dafechu ausente ye Nueva Zelanda, lo que la convierte na ave de presa más estendida del mundu.^[9] El nome científicu d'esta especie significa «ferre viaxeru», por causa de los vezos migratorios de munches poblaciones del norte.

Anque la so dieta consiste cuasi puramente n'aves de tamañu mediu, caza de xemes en cuando pequeños mamíferos, pequeños reptiles ya inclusive inseutos. Algama'l maduror sexual nun añu y empareyar pa tola vida. Añera en pequeñes oquedades nel suelu ensin apurrir nengún material, de normal en cantos de cantiles o, nos últimos tiempos, n'estructures elevaes construyíes por humanos.^[10] El ferre palomberu convertir nuna especie en peligru en munches árees debíu al usu de pesticides, sobremanera DDT. Dende la prohibición del DDT a principios de los años 1970, les poblaciones recuperáronse, sofitaes pola proteición a gran escala de los sos llugares de anidamiento y lliberación d'exemplares na naturaleza.^[11]

1. ↑ BirdLife International (2013). «Falco peregrinus» (inglés). Llista Roxa d'especies amenazaes de la UICN 2013.2. Consultáu'l 1 de xunu de 2014.
2. ↑ «Diccionariu de la Llingua Asturiana» (asturianu) (15 avientu 2000). Consultáu'l 23 setiembre 2023.
3. ↑ «Diccionariu de la Llingua Asturiana» (asturianu) (15 avientu 2000). Consultáu'l 23 setiembre 2023.
4. ↑ URL de la referencia: http://www.sabencia.net/nomenclator.php.
5. ↑ «American Pelegrine Falcon (Falco peregrinus anatum)» (inglés). U.S. Fish and Wildlife Service. Consultáu'l 23 d'agostu de 2010.
6. ↑ «Pelegrine falcon» (inglés). Science & Nature. BBC. Consultáu'l 23 d'agostu de 2010.
7. ↑ White, C.M. et al (1994). «Family Falconidae», del Hoyo, J., Elliot, A. y Sargatal, J.: Handbook of Birds of the World: New World Vultures to Guineafowl 2. Barcelona: Lynx Edicions, páx. 216–275, llámines 24–28. ISBN 84-87334-15-6.
8. ↑ Snow, D.W. et al (1998). The complete birds of the western Palaearctic on CD-ROM (n'inglés). Oxford University Press. ISBN 0192685791.
9. ↑ Ferguson-Lees, J. y Christie, D. A. (2001). Raptors of the World (n'inglés). Londres: Christopher Helm. ISBN 0-7136-8026-1.
10. ↑ Cade, T.J. et al (1996). D. M. Bird, D.Y. Varland y J. J. Negru: Raptors in Human Landscapes (n'inglés). Londres: Academic Press, páx. 3–13. ISBN 012100130X.
11. ↑ Cade, T.J. et al (1988). Pelegrine Falcon Populations – Their management and recovery (n'inglés). Boise, Idaho: The Pelegrine Fund. ISBN 0-9619839-0-6.